Hoe wilt u wonen?

Veel mensen hebben er moeite mee, hun vertrouwde woning en woonomgeving te verlaten. Naast alle rompslomp die er toch al is rondom de aandoening. Zowel de medische als de emotionele kant van een handicap kunnen een loodzware last zijn. Nog los van al het "geregel" dat een en ander met zich meebrengt. Toch zal de Wmo u nadrukkelijk de mogelijkheid van verhuizen voorleggen. Ook in geval van niet al te kostbare aanpassingen. Verhuizen is voor uw gemeente meestal de "goedkoopst compenserende voorziening". Zij verstrekken dan alleen een "verhuiskostenvergoeding". Een forfaitair geldbedrag, van maximaal enkele duizenden euro's.

Wilt u niet verhuizen, dan kunt u een bouwdeskundige inschakelen voor een "second opinion". Was de gebruikte argumentatie wel deugdelijk? Zijn er toch mogelijkheden om uw huis adequaat aan te passen? Met de resultaten kunt u onderhandelen met uw gemeente. Liefst vóór zij u een formele "verhuisbeschikking" sturen. Onderbouw uw visie met zinnige ergonomische argumenten. Toon aan hoe belangrijk de woonomgeving is voor betrokkene en diens leef- en zorgmogelijkheden. Denk aan dagelijkse burenhulp ("mantelzorg"), en de nabijheid van belangrijke voorzieningen, zoals winkels, school, kerk, vrienden ed. Ook uw financiële situatie speelt een belangrijke rol. Is uw woning verkoopbaar zonder restschuld? Zijn alternatieven tegen redelijke kosten tijdig beschikbaar?

Een aanrader is, om al in een vroeg stadium de woningmarkt te verkennen. Ook als verhuizen voor u géén optie is. Leg een archiefje aan met makelaarsgegevens van (in de ogen van uw gemeente) waarschijnlijk geschiktere woningen als de uwe. Betrek daarin zowel koop- als huurwoningen, uiteraard binnen uw financieringsmogelijkheden. Onderbouw dit met gegevens van uw bank, hypotheek en inkomenssituatie. Wanneer u in een later stadium met uw gemeente onderhandelt over aanpaskosten van de huidige woning, speelt zo'n archiefje een belangrijke rol. Hiermee toont u aan dat u serieus hebt gezocht naar verhuisalternatieven. En ook welke (hoge) kosten daarmee gemoeid zouden zijn.

Komt u tot de slotsom dat uw woning inderdaad minder geschikt is? Weersta de verleiding, ongeschikte aanpassingen te accepteren, alléén om een verhuizing te voorkomen. Misschien kunt u zich er inderdaad tijdelijk mee behelpen. Realiseert u zich, dat de zorgzwaarte bij kinderen of progressieve aandoeningen op termijn toeneemt. Ga in dat geval op zoek naar beter geschikte huizen, waar u eventueel zou willen wonen. Zowel bestaand als nieuwbouw, die binnen redelijke tijd gereedkomt. Let naast uw eigen woonwensen op de aanpassings mogelijkheden. Uw gemeente behoort u bij een verhuisadvies een eisenprogramma te verstrekken, waaraan volgens Wmo een geschikte woning moet voldoen. Zoals voldoende extra woon-, slaap- en badruimte tbv. de zorgverlening. Vraag een bouwkundige met verstand van intensieve zorg, om de geschiktheid van de beoogde woning vast te stellen. Reken voor het "zorggedeelte" globaal zo'n 20 á 30 m2 oppervlak. Dit kan inpandig aanwezig zijn, dan wel (duurder) worden aangebouwd.

Licht altijd uw gemeente in vóór u tot verplichtingen (koop of huur) overgaat!! Wmo wil een woning vóóraf kunnen beoordelen op geschiktheid. Laat u dit na, dan komt u uw recht op subsidie in gevaar!!
In de praktijk is dit soms lastig, omdat veel gemeenten niet acuut toestemming (kunnen of willen) geven. Terwijl u vaak snel dient te beslissen. Probeer in dat geval Wmo te bewegen tot een (liefst schriftelijke) principe-toezegging. Later kunnen dan in een uitgebreidere Wmo procedure de inhoudelijke punten worden doorlopen, waaronder het vaststellen van voorwaarden en een bedrag. Is Wmo hiertoe niet bereid, dan kunt u hun goedkeuring als ontbindende voorwaarde in een koop-/huurcontract laten opnemen. Laat de moed niet zakken als die éne aantrekkelijke woning hierdoor aan uw neus voorbij gaat. Actief doorzetten en verder zoeken wordt beloond! De ervaring leert, dat Wmo-consulenten u serieuzer nemen en alerter optreden, wanneer u telkens opnieuw met woningen blijft komen.

Naast de aanvullende, noodzakelijke kosten van het (verder) aanpassen van een geschikt bevonden woning, voorziet de Wmo-verordening in een verhuiskostenvergoeding. Maak hier altijd gebruik van, al is het bedrag volstrekt onvoldoende voor de werkelijke kosten van verhuizen en opnieuw inrichten.

­

Meestal wordt beneden gewoond en boven geslapen. U kunt kiezen voor het aanpassen van de slaapverdieping of het uitbouwen van de begane grond. Beide opties hebben hun voors en tegens. Bij jonge kinderen heeft de bovenverdieping aanpassen het emotionele voordeel, dat iedereen bij elkaar blijft slapen. Eventuele nachtelijke verzorging is verder eenvoudiger, wanneer alles op hetzelfde niveau bij elkaar ligt.

Naar de verdieping is een liftvoorziening vereist.Variërend van een stoeltje langs de trap tot een vertikale lift. Die laatste zijn ruimtebesparend ontworpen maar daardoor soms ook krap. Er zijn liften met of zonder (ruimtevragende) liftschacht. Bij de gangbare huis- of "platformliften" moet de gebruiker onderweg een knop (of andere bediening) ingedrukt houden. Dat vraagt enige zelfredzaamheid of begeleiding. Een lift gaat minder snel dan u via de trap gewend bent. Bij stoeltjesliften zijn extra transfers nodig. Bedenk dat liften storingen kunnen hebben. Al beschikken de betere leveranciers natuurlijk over een 24 uurs storingsdienst.

U verblijft het grootste deel van de dag doorgaans beneden op de woonverdieping. Daar vinden de belangrijkste aktiviteiten van het gezin plaats. Voor intensieve, herhaaldelijk op een dag voorkomende zorgtaken, moet u telkens (per lift) naar de verdieping. Het benutten van ruimte op de verdieping kan echter een uitkomst zijn, wanneer de begane grond onvoldoende mogelijkheden biedt. Een lift kan dan een goed bruikbare oplossing zijn. Ook voor de lange termijn. Naast plaatsing van de lift zelf, moet ook de indeling van de verdieping meestal aangepast worden. Liftbedrijven zijn doorgaans niet in staat hiervoor een adequaat verbouwplan te ontwikkelen.

­

Beneden aanpassen blijkt in de praktijk het meest efficiënt te werken. Daardoor is de verzorging thuis langer vol te houden. Iedereen kan bij alle dagactiviteiten aanwezig zijn. Deze spelen zich voornamelijk af op de begane grond. Verticale lifttransfers zijn niet nodig. Minder mobiele personen hebben een grotere zelfredzaamheid. Kunnen zich terugtrekken op hun kamer, om huiswerk te maken of te spelen. Mantelzorgers kunnen tijdens hun eigen aktiviteiten altijd gemakkelijk een oogje in het zeil houden.

Nadeel is 's nachts soms de iets grotere afstand tot de verdieping. Niet alleen emotioneel (één persoon slaapt apart beneden), maar ook praktisch (acute nachtverzorging). Communicatie-hulpmiddelen zoals intercom of camera nemen deze bezwaren deels weg, maar niet als uw fysieke aanwezigheid vereist is. De benodigde zorgruimten beneden (slaap- en badkamer samen zo'n 20 m2) doen een forse aanslag op de beschikbare tuin, garage of andere ruimte. En dat de verdieping zonder lift (die in deze situatie niet subsidiabel is) voor één bewoner ontoegankelijk wordt.

­

De meeste woningen zijn door timmerlieden en metselaars "op traditionele wijze" gebouwd. Van materialen als metselwerk, beton en dakpannen. Op een stevige, al dan niet onderheide fundering. In geval van een aan- of opbouw bij extra benodigd oppervlak, is het logisch deze op dezelfde wijze te bouwen als de oorspronkelijke woning. Alles vormt esthetisch, bouwtechnisch en functioneel één geheel. Op deze wijze behoudt uw woning ook bij mogelijke, toekomstige verkoop zijn waarde. Extra toegevoegd woonoppervlak verhoogt deze in de meeste gevallen zelfs.

Traditioneel bouwen is het meest flexibel. Zo bouwt de aannemer niet alleen uw aanbouw, maar legt ook een andere vloer, renoveert keuken en badkamer, of past de dorpels aan. Zelfs tijdens de bouw kunnen nog zaken veranderd worden, al is dat (vanwege de meerkosten) af te raden. Ook is de ontwerpvrijheid in principe onbeperkt. Mits de Welstandscommissie eea. accepteert. Zo zijn schuine of ronde oplossingen mogelijk. Of ontwerpen die deels binnen bestaande constructies vallen. Voor elke kavelvorm en elke woning architectuur is er een passende oplossing. Een vakbekwame aannemer staat garant voor een goede kwaliteit. Mits een onafhankelijke architekt of bouwkundige verantwoordelijk is voor bouwplan, tekeningen en bouwcontrole.

De voorbereidingstijd is langer dan bij kant-en-klare "prefab units". Reserveer hiervoor toch voldoende tijd. U neemt tenslotte een besluit dat bedoeld is voor vele jaren woongenot. Daar behoren een doordacht ontwerp en grondige technische uitwerking bij. Houd verder rekening met de proceduretijd voor vergunning- of bestemmingsplan. Overleg tijdig met uw buren.

­

Vooral bij snel progressieve aandoeningen, zoals ALS, is er vaak onvoldoende tijd om een "stenen" aanbouw voor te bereiden. Een verplaatsbare zorgunit kan dan een goede en snelle oplossing zijn. Ze zijn minder geschikt voor langdurige zorgsituaties, zoals bij kinderen of traag verlopende aandoeningen. Units worden in een fabriek opgebouwd. Ze voldoen aan alle Bouwbesluiteisen. Vaak worden industriële materialen en afwerkingen gebruikt, die niet voor traditioneel onderdoen. Zoals kunststofafwerking ipv. badkamertegels.

Aanpassingen in maatvoering en vorm zijn beperkt mogelijk. De lichte bouwconstructie (met houten of betonnen vloer) maakt verplaatsen gemakkelijk. De fundering kan (meestal) licht blijven. Vaak zijn enkele losse betonplaten voldoende. Nadeel is de bij zulke lichte constructies behorende, geringe warmte-accumulatie. Op zonnige dagen kan hierdoor dus extra koeling nodig zijn.

Meestal plaatst men een unit vergunningvrij of op een "tijdelijke" vergunning van zo'n 5 à 10 jaar. Daarna staat binnen korte tijd de unit kant-en-klaar geplaatst en aangesloten. Naast koop zijn ook huur- of leaseconstructies mogelijk. Dit is gunstig bij hergebruik door gemeenten of corporaties. Particuliere woningeigenaren hebben minder aan dit hergebruik, vanwege de vaak geringe restwaarde. Veel units staan dan ook opgesteld bij huurwoningen. In Wmo-situaties is ook (de financiering van) het weghalen en aanpassen in de oude staat van belang. De meeste leveranciers bieden de optie voor opslag en terugkoop van (tijdelijk) overbodige units.

Units zijn niet veel goedkoper dan een traditionele aanbouw van dezelfde omvang. Zeker inclusief de kosten voor plaatsing en verwijdering (en bijkomende werkzaamheden aan de woning). Een unit voegt geen blijvende meerwaarde toe aan een woning, zoals een "vaste" aanbouw. Wel is er (na verwijdering en woningherstel) een zekere restwaarde. De winst van een unit zit vooral in situaties waar hergebruik aan de orde is.

Units kunnen de uitstraling van een caravan hebben, maar ook lijken op een massief stenen aanbouw. In theorie kunnen door aanpassing van het uiterlijk allerlei Welstands- (en emotionele) bezwaren weggenomen worden. Luxere afwerkingen maken de unit wel zwaarder en duurder. Daarmee vervalt veelal het kostenvoordeel ten opzichte van traditioneel bouwen.

­

Veel Nederlandse woningen zijn juist groot genoeg voor een "normaal" gezin. Plek voor zorgvoorzieningen die veel ruimte vragen is zelden onder het bestaande dak te vinden. Een aanwezige garage, extra hobbykamer of praktijkruimte maakt de zaken eenvoudiger. Door het verplaatsen van functies kunnen deze ruimten vaak geschikt gemaakt worden voor woonzorgdoeleinden. Een kinderkamer kan bijvoorbeeld naar zolder, of de fietsen en tuinspullen uit de garage naar een (al dan niet nieuwgebouwde) tuinberging. Houd er rekening mee, dat garages vaak onvoldoende geïsoleerd of te laag zijn. Of dat een bestemmingsplanwijziging nodig kan zijn om er een woonbestemming aan te mogen geven.

Groot voordeel bij inpandig (ver)bouwen is dat de buitenruimte (tuin) meestal intact kan blijven. Dat betekent beperktere procedures (en kosten) dan bij aanbouwen. Nadeel is dat het gehele huis op de schop moet, en dat u tijdens zo'n verbouwing meestal elders onderdak moet vinden.

In situaties waarbij een lift geplaatst wordt, is vrijwel altijd een herindeling van de verdieping noodzakelijk. Dit kan door bestaande ruimtes (meestal een slaapkamer) op te offeren. Met de vrijkomende oppervlakte kunnen de andere vertrekken voldoende ruim gemaakt worden voor zorgverlening. Met kleine toevoegingen, als erkers, dakkapellen, of dichtbouwen van (inpandige) balkons kan soms juist voldoende ruimte gewonnen worden.

­

Als de ruimte beschikbaar is (of verworven kan worden) kunnen de benodigde meters bijgebouwd worden. De woning neemt daarmee niet alleen toe in waarde, ook het woongenot (en de zorgmogelijkheden) worden beter. Alles op de begane grond bouwen is praktischer, en vergroot de zelfstandigheid van de zorgvrager. Tijdens de bouw blijft de rommel grotendeels buitenshuis, zodat tijdelijk verhuizen niet altijd nodig is. Wel levert u met een aanbouw in op buiten (tuin)ruimte. Let op dat u een m2 binnenruimte als veel ruimer ervaart dan een m2 tuinoppervlak; het verlies van tuinoppervlak kan daardoor erg meevallen.

De kosten zijn weliswaar hoger dan bij inpandige oplossingen, maar er staat meestal een waardevermeerdering van uw kostbare bezit tegenover. Er gaat tijd en energie heen met het ontwikkelen van een geschikt bouwplan (denk daar niet te lichtvaardig over!) en vergunningprocedures. Mits goed voorbereid, vallen deze doorgaans mee. Zo kunnen veel aanbouwen tegenwoordig "vergunningvrij" gebouwd worden (al wil de gemeente meestal wel tekeningen zien). In geval van bestemmingsplanwijziging is een gemeente (in geval van zorgsituaties) bijna altijd wel bereid tot medewerking.

­

U beoordeelt (net als de Wmo) een bestaande woning woning op bruikbaarheid, woonmogelijkheden en aanpaskosten. Vanuit de feitelijk aanwezige situatie. Het maakt niet uit of u de woning al bewoont, dan wel deze voor uw toekomst op het oog heeft. De eigenschappen van de woning, zoals oppervlak, indeling, ligging, zorgmogelijkheden en architectuur liggen vast. Op grond van deze eisen bepalen zowel u als de Wmo een standpunt.

Woont u al in de betreffende woning en wilt u (om welke reden ook) niet verhuizen, dan heeft u weinig middelen om de aanpasmogelijkheden (en de kosten) te beïnvloeden. Anders dan te kiezen voor eenvoudiger oplossingen. Is verhuizen een optie, dan geeft dat meer speelruimte om een geschikte (lees: "zo geschikt mogelijke") woning te vinden. Op grond van het eisenprogramma van de gemeente, of een vooraf met uw eigen ergotherapeut opgestelde wensenlijst.

Veel van het bovenstaande gaat ook op voor een nog te bouwen woning. Tenminste wanneer u geen (of weinig) invloed op het ontwerp heeft, zoals bij seriematige projectbouw. Het ontwerp ligt daar vast en de vergunningen zijn afgegeven. Op ondergeschikte onderdelen kunt u kiezen uit diverse geprijsde "meerwerkopties". Een complexe woningaanpassing valt daar zelden onder. Deze wordt vrijwel altijd apart ontworpen, aangevraagd en begroot. Vaak dient u al een contract te tekenen, vóór de kosten bekend zijn. Deze liggen meestal niet zoveel lager dan bij een verbouwing achteraf, al zijn de feitelijke bouwkosten wel degelijk lager. Dat komt omdat de ontwikkelaar binnen zijn project immers geen prijsconcurrentie te duchten heeft.

­

Als u grond beschikbaar heeft (of kunt verwerven) kunt u geheel volgens eigen ontwerp bouwen. Alles beganegronds, met een lift naar boven, of beneden de kelder in. Maximale ontwerpvrijheid, zover als uw budget en het bestemmingsplan reiken. Die vrijheid vraagt echter ook verantwoordelijkheid. Elke goede ontwerper bedenkt wel iets voor u. Maar is uw ontwerper ook ervaringsdeskundig op het gebied van complexe zorg in huis? Ontwerpfouten zijn later moeilijk te herstellen en kostbaar. Tijdig raadplegen van de juiste deskundigen is bij zelf ontwerpen dus nog belangrijker dan in andere situaties. En goedkoper dan achteraf aanpassen....

Bij sommige bouwbedrijven kunt u uw favoriete huis kiezen uit een catalogus met standaardontwerpen. Daarbij zijn allerlei extra's en uitbreidingen mogelijk, waarvan de prijs vastligt. Voordeel is, dat u snel weet wat uw basisontwerp kost. Uw positie is in deze situatie minder vrij dan bij bouwen met een "eigen" architekt, maar u heeft (iets) meer inspraak dan bij seriematige projectbouw. Nadeel is, dat de zorgaanpassingen altijd apart ontworpen en berekend worden. Standaard "zorg" slaap- en badkamers zijn veelal te klein voor intensieve zorg met hulpmiddelen. Net als bij projectbouw moet u vaak al een bouwovereenkomst tekenen, vóór de definitieve, (vaak hoge) meerkosten bekend zijn.

Veel gemeenten gaan er van uit, dat bouwen volgens een eigen ontwerp "geen meerkosten" met zich meebrengt. Vanuit de Wmo wordt een bijdrage dan beperkt tot de kosten van hulpmiddelen en zorginrichting. Hoewel een goed ontwerp inderdaad bouwkosten bespaart, blijkt dit Wmo-standpunt in veel intensieve zorgsituaties aantoonbaar onjuist. Het vraagt echter een langdurige, juridische weg om uw gelijk te halen.

­